De communicatieve stabiliteitslaag in de cultuur is recursief. In de kennisleer betekent recursiviteit dat het gaat om een leerproces dat een model van de kenner bevat van waaruit het leren zichzelf stuurt. Recursiviteit is dus de logische opvolger van rationaliteit, die op haar beurt de logische opvolger was van het mythische denken.
Recursiviteit, als nieuwe logische grondslag van de stabiliteitslaag van het communicatieve systeem, vooronderstelt dus het vaste punt van waaruit het verdwaald zijn in de cultuur wordt opgeheven. Dat vaste punt is het mensmodel in de communicatiemaatschappij.
Een vast punt is nodig voor oriëntatie in een dynamisch systeem, zoals wanneer iemand reist. De tekens die we uitzenden als informatie keren weer naar ons zelf terug. Een recursief systeem kent dus twee logische kennisbewegingen, eerst weg van de kenner, zoals wanneer we kijken naar de buitenwereld, maar vervolgens ook terug, zoals wanneer we zeggen 'dat heb ik nog niet eerder gezien' of wanneer we juist iets herkennen als 'reeds eerder gehoord of gezien' (déjà vu). Voor een recursief systeem is alle kennen dus eigenlijk een herkennen. De abstracte definitie die we nu hebben gezien van recursiviteit, als een kennisvorm die een afbeelding bevat van de kenner zelf en van daaruit het leren stuurt, kan ook in concrete vormen van maatschappelijke kennis worden teruggevonden. Het meisje van Droste cacao is zo'n concreet voorbeeld uit de reclame. Het gaat om een afbeelding die een afbeelding bevat van zichzelf. Het meisje draagt haar eigen beeltenis met zich mee op een serveerblad. Die zelfbeeltenis geeft niet zo zeer weer hoe zij is, als wel hoe zij zichzelf wil zien, dus hoe zij haar culturele capaciteit om Cacaomeisje te zijn wil realiseren. Het meisje zou bij wijze van spreken kunnen nagaan of haar jurk goed zit door te vergelijken met de afbeelding van zichzelf die ze bij zich draagt. Het recursieve beginsel komt trouwens naar voren in alle vormen van reclame en in die zin staat de logica van de reclame model voor de communicatieve stabiliteitslaag in de cultuur. Recursiviteit is een nieuwe culturele gedaante van het menselijke bewustzijn in het algemeen, want ook ons bewustzijn heeft dat kenmerk dat het een model bevat van ons zelf.(blz.585 e.v.) Antonio Damasio, Het zelf wordt zich bewust; hersenen, bewustijn, ik. Wereldbibliotheek 2010. |